Nobelpriset i litteratur 2017

Igår kväll öppnade jag en flaska rödvin. En dyr flaska. Jag tog fina kläder på mig och hämtade kaviar och toast. Allt det här gjorde jag, eftersom jag ville ha en kulinarisk, kulturell, kort sagt elitär kväll. De perfekta omständigheterna för att kunna fördjupa mig i dagens bästa tyska litteratur, vilket jag gärna skulle vilja tipsa för nästa års Nobelpris i litteratur. Tyvärr handlar det på nytt om en vit västerländsk man, fast jag tycker att författarens kvalité gottgör mycket.

Ich glaube nämlich wirklich dass efter storheter som Günter Grass, Thomas Mann och Hermann Hesse, år 2017 Till Lindemann bör belönas för sina högvärdiga litterära prestationer. Om det finns någon som skapat nya poetiska uttryck inom den stora tyska sångtraditionen, så är det Till.

Till Lindemann (1963) är bland annat musiker, skribent och poet. Den litterära upphovsmannen föddes i Leipzig. Som son till diktare Werner Lindemann, som skrev barndikter, och författare och journalist Brigitte Hildegard Lindemann, insöp han författandet med modersmjölken, trots att han nog framför allt har inspirerats av det faktum att han växte upp i det genom kriget förstörde Östtyskland. I synnerhet pappas alkoholmissbruk, och traumat som han fick på grund av det, har bidragit till  Tills underbara lyrik.

Ett tydligt exempel av det här är sången “Adios” som handlar om de stora konsekvenserna av tungt narkotikamissbruk:

Er legt die Nadel auf die Ader

Und bittet die Musik herein

Zwischen Hals und Unterarm

Die Melodie fahrt leise ins Gebein

I dikten sammanfogas den bittra sanningen i såväl text som musik med drogers verklighetsflykt. Takten på bakgrunden påminnas om den mänskliga hjärtrytmen. Musiken stämmer överens med Tills grova röst, men kontrasteras samtidigt med den ömma refrängen:

Nichts ist für dich

Nichts war für dich

Nichts bleibt für dich

Für immer

I sången beskrivs att droger kan verka attraktiva, men att de i själva verket är en utflykt för oerhört ensamma människor, liksom musiken och poesin för Till var ett försök att rymma från sin egen  realitet.

Ytterligare finns det mycket intertextualitet i Tills verk. Så är sången Du riechst so gut, baserad på en av Tills favoritböcker, nämligen romanen Das Parfum av Patrick Süskind (1949). Även Goethe inspirerade honom. Dikten Dalai Lama är exempelvis en modern adaptation av balladen Der Erlkönig som skrevs 1782. Ordvalet i Tills modernare version för tankarna till Goethes dikt och dessutom har diktarna nästan exakt lika många ord. Jämför till exempel det första stycket av båda dikter:

Goethes version:

Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?

Es ist der Vater mit seinem Kind;

Er hat den Knaben wohl in dem Arm,

Er fast ihn sicher, er halt ihn warm.

Tills adaptation:

Ein Flugzeug liegt im Abendwind

An Bord ist auch ein Mann mit Kind

Sie sitzen sicher, sitzen warm,

Und gehen so dem Schlaf ins Garn

Det är påfallande att även de här verserna rimmer på varandra, trots att det syns tydliga modifikationer. Han hänvisar så att säga till ett tvåhundra år äldre verk.

Andra exempel av intertextualitet är Lindemanns Rosenrot, som omfattar tydliga kännetecken av Goethes dikt Heidenröslein (1799) och Feuer und Wasser är otvivelaktigt baserad på Friedrich Schiller’s Der Taucher (1797). För sången Rosenrot användes Heinrich Hoffmann’s barnbok Der Struwwepeter (1845).

Lindemann är alltså del av en lång tradition. Trots att han obestridligt är en artist av 1900- och 2000-talet, finns det träffande referenser till romantiken. Fast, det går ännu längre bak i tiden. Redan för drygt 2500 år sedan skrev författare som Homerus och Sappho poesi   för att den skulle framföras och Lindemann upphöjer egentligen romantiska verk av andra tyska författare genom att transformera det till ”sjungen lyrik”.

En av Lindemanns mest populära sånger är “Du hast” som kan tolkas på två olika sätt. Bokstavligen betyder det “du har”, fast man inte kan höra skillnaden med de tyska orden “Du hasst” med dubbelt ‘s’, vilket “du hatar” betyder. Verket för lyssnaren bakom ljuset och det gör den medveten om dens eget beteende.

Lindemann har även skrivit en hel del politiska låter. Så agerar han till exempel mot världens amerikanisering i “Amerika”:

Wir bilden einen lieben Reigen

Die Freiheit spielt auf allen Geigen,

Musik kommt aus dem Weißen Haus,

Und vor Paris steht Mickey Maus.

Senare i låten visar han dock tydligen att det handlar om ironi, då han sjunger: “I don’t sing my mother tongue. No, this is not a love song”. Växlingen mellan engelska och tyska är alienerade, liksom den amerikanska populärkulturen kan fjärma oss från den klassiska europeiska kulturen. Det är alltså inte bara en “kärlekssång” han sjunger.

Fastän Lindemann ibland har beskyllts av högerextremism, bevisar Links, 2, 3, 4 motsatsen. I denna låt sjunger han att han är glad över att sitt hjärta finns åt vänstersidan i bröstkorgen. Tysken undgår inte svåra frågor, utan han vill tvärtom diskutera all problematik som finns i samhället, såsom incest, kannibalism och sexuella övergrepp.

Till Lindemann är en mångsidig artist som refererar till klassiska verk, men han har också förnyat mycket inom den tyska rockmusiken. Till Lindemann bör tilldelas nobelpriset, eftersom han är en av de mest avgörande litterära storheter av de senaste 110 åren. Framför allt om man också tar hänsyn till hans liveframträdanden och videoklipp som stödjer låtarna. Lindemanns dikter är nämligen inte fristående, utan är ett samspel mellan bild, ljud och text och precis det gör  att han är en fenomenal artist.

Ärligt talat hade jag aldrig kunnat tänka mig att Lindemann kan vinna det prestigefyllda nobelpriset, men tack vare Bob Dylan hoppas jag att även den här tyska lyriken inom kort ska betraktas som världslitteratur.

Nobelprijs voor de literatuur 2017

Vanavond heb ik een fles rode wijn opengetrokken. Een dure. Ik heb mijn zondagse schoenen aangedaan en kaviaar en toastjes klaargezet. Alles staat in het teken van een culinaire, culturele, noem het gerust elitaire avond. De perfecte condities om me eens te verdiepen in de beste Duitse literatuur van dit moment, die ik graag zou willen tippen voor de Nobelprijs voor de Literatuur van volgend jaar. Het is overigens wel weer opnieuw een blanke westerse man, maar wat mij betreft maken de kwalitatieve hoogstandjes van deze man wel veel goed.

Ich glaube nämlich wirklich dass na grootheden als Günter Grass, Thomas Mann en Hermann Hesse, in 2017 Till Lindemann beloond zou moeten worden voor zijn hoogwaardige literaire prestaties. Als er iemand is die nieuwe poëtische expressies binnen de lange Duitse muziektraditie heeft geschapen, dan is het Till wel.

Till Lindemann (1963) is onder andere muzikant, tekstschrijver en dichter. De literaire grootmeester werd geboren in Leipzig. Als zoon van kinderdichter Werner Lindemann en auteur en journalist Brigitte Hildegard Lindemann, kreeg Till het schrijven met de paplepel ingegoten, ook al is hij waarschijnlijk wel het meest gevormd door de rauwe opvoeding die hij meekreeg in het door oorlog verscheurde Oost-Duitsland. Met name het alcoholmisbruik van zijn vader en de dientengevolge onverwerkte trauma’s hebben bijgedragen aan het geweldige lyriek van Till.

Een duidelijk voorbeeld hiervan is onder andere het lied “Adios” dat gaat over de heftige gevolgen van drugsgebruik:

Er legt die Nadel auf die Ader

Und bittet die Musik herein

Zwischen Hals und Unterarm

Die Melodie fahrt leise ins Gebein

In dit gedicht laat hij de de rauwe werkelijkheid zowel in tekst als muziek samenvloeien met  het extatische gevoel dat drugs teweeg kan brengen. De beat op de achtergrond tijdens dit couplet doet denken aan de menselijke hartslag. De begeleidende muziek stemt overeen met het rauwe stemgeluid van Till, maar contrasteert fantastisch met het tedere refrein:

Nichts ist für dich

Nichts war für dich

Nichts bleibt für dich

Für immer

Het lied beschrijft dat drugs aan de ene kant heel aantrekkelijk kunnen lijken, maar in werkelijkheid een uitvlucht zijn voor zeer eenzame mensen, net zoals de muziek en de poëzie ook voor Till een poging waren om aan zijn eigen werkelijkheid te ontsnappen.

Verder is er veel intertekstualiteit in de werken van Till te herkennen. Zo is het lied Du riechst so gut gebaseerd op een van de favoriete boeken van hem, namelijk de roman Das Parfum van Patrick Süskind (1949). Ook Goethe was een inspiratiebron van betekenis. Het gedicht Dalai Lama is bijvoorbeeld een moderne adaptatie van de ballade Der Erlkönig dat in 1782 geschreven werd. Het woordgebruik in Till’s modernere versie doet erg aan het gedicht denken en heeft bovendien bijna exact hetzelfde aantal woorden. Ter illustratie het eerste couplet van beide gedichten:

Goethe’s versie:

Wer reitet so spät durch Nacht und Wind?

Es ist der Vater mit seinem Kind;

Er hat den Knaben wohl in dem Arm,

Er fast ihn sicher, er halt ihn warm.

Till’s adaptatie:

Ein Flugzeug liegt im Abendwind

An Bord ist auch ein Mann mit Kind

Sie sitzen sicher, sitzen warm,

Und gehen so dem Schlaf ins Garn

Het interessante is dat deze coupletten zelfs onderling rijmen, terwijl er toch duidelijke modificaties te ontwaren zijn. Het is als het ware een knipoog naar een ruim twee eeuwen ouder werk.

Andere voorbeelden van intertekstualiteit in het werk van Lindemann zijn Rosenrot, dat duidelijke kenmerken van Goethe’s gedicht Heidenröslein (1799) bevat en Feuer und Wasser, dat onmiskenbaar gebaseerd is op Friedrich Schiller’s Der Taucher (1797). Voor het gedicht Hilf mir zijn elementen uit Heinrich Hoffmann’s kinderboek Der Struwwepeter (1845) gebruikt.

Lindemann staat met andere woorden in een lange traditie. Ondanks het feit dat hij overduidelijk een artiest is van de twintigste en éénentwintigste eeuw, maakt hij opvallende referenties naar literatuur die geschreven is ten tijde van de Romantiek. Echter, het gaat verder dan dat. Ruim 2500 jaar geleden schreven Homerus en Sappho al poëtische werken die bedoeld waren om voorgedragen te worden en in feite verheft Lindemann de romantische werken van zijn literaire landgenoten door het te transformeren naar “gezongen lyriek”.

Een van de populairste liederen van Lindemann is “Du hast” dat tweeledig uitgelegd kan worden. Het betekent letterlijk “jij hebt”, maar er is geen verschil hoorbaar met de Duitse woorden “Du hasst” met dubbel ‘s’, wat “jij haat” betekent. Dit werk zet je als luisteraar wellicht op het verkeerde been en houd je daardoor als het ware een spiegel voor.

Opvallend is dat Lindemann ook de politiek niet ongemoeid laat. Zo neemt hij een duidelijke stellingname tegen de veramerikanisering van de samenleving in het werk “Amerika”

Wir bilden einen lieben Reigen

Die Freiheit spielt auf allen Geigen,

Musik kommt aus dem Weißen Haus,

Und vor Paris steht Mickey Maus.

Later in het lied laat hij echter duidelijk merken dat dit ironie is, want hij zingt openlijk: “I don’t sing my mother tongue. No, this is not a love song”. De afwisseling van Engels en Duits is vervreemdend, net zoals ook de Amerikaanse popcultuur ons van de klassieke Europese cultuur kan vervreemden. Vandaar dat hij dus niet zomaar een “liefdesliedje” zingt.

Alhoewel Lindemann regelmatig beticht is van extreem rechtse ideeën, bewijst het lied Links, 2, 3, 4 het tegendeel, waarin de loftrompet wordt gestoken over het feit dat zijn hart juist links in zijn borstkas zit. Ook gaat de Duitser moeilijke kwesties niet uit de weg, maar wil hij alle problematiek in de samenleving bespreekbaar maken. Hierbij kan gedacht worden aan thema’s als incest, kannibalisme en seksueel geweld.

Till Lindemann is een veelvoudig artiest die zijn klassieken kent, maar tegelijkertijd ook veel vernieuwing heeft weten te brengen in de Duitse rockmuziek en zijn naam zou dan ook niet misstaan in de lijst van de meest bepalende literaire grootheden van de afgelopen 110 jaar. Zeker niet als je de liveoptredens en videoclips in ogenschouw neemt die de liederen ondersteunen. Lindemann's gedichten staan namelijk niet op zichzelf, het is een samenspel van beeld, geluid en tekst en juist dat maakt de artiest tot een grootheid.

Eerlijk gezegd had ik nooit durven dromen dat Lindemann de prestigieuze Nobelprijs zou kunnen winnen, maar Bob Dylan heeft mij gisteren de hoop gegeven dat ook deze Duitse lyriek straks tot de wereldliteratuur kan behoren. Ben benieuwd wat de Zweed Alfred Nobel hiervan gevonden had.